Trong vài thập kỷ qua, ô nhiễm nhựa đã chuyển từ một hiện tượng dễ nhận thấy sang một mối đe dọa ở cấp độ vi mô với những hệ lụy rộng khắp. Một trong những thách thức cấp bách nhất hiện nay là sự gia tăng của hạt nhựa siêu nhỏ trong nước—những mảnh nhựa có kích thước dưới 5mm đang hiện diện dày đặc trong đại dương, sông ngòi, hồ và cả hệ thống nước uống trên toàn thế giới. Vậy điều gì khiến những hạt nhựa nhỏ bé này lại gây ra mối lo ngại lớn đến vậy?
1. Hạt nhựa siêu nhỏ là gì và đến từ đâu?
Hạt nhựa siêu nhỏ trong nước bắt nguồn từ hai loại chính: hạt nhựa sơ cấp và hạt nhựa thứ cấp. Hạt nhựa sơ cấp được sản xuất với kích thước nhỏ cho các mục đích sử dụng công nghiệp hoặc mỹ phẩm—ví dụ như các vi hạt trong sản phẩm tẩy tế bào chết hoặc hạt nhựa nguyên sinh trong quá trình sản xuất. Hạt nhựa thứ cấp hình thành từ sự phân rã của các sản phẩm nhựa lớn—túi nilon, chai lọ, sợi vải tổng hợp—do tác động của ánh sáng UV, nhiệt độ và ma sát trong môi trường.
Một nghiên cứu năm 2017 được công bố trên Science Advances cho thấy hơn 8,3 tỷ tấn nhựa đã được sản xuất kể từ những năm 1950, và phần lớn trong số đó đã bị vứt bỏ ra môi trường và phân rã thành hạt nhựa siêu nhỏ. Các hạt nhựa này đã được phát hiện ở gần như mọi nơi—từ lớp băng Bắc Cực đến đáy vực Mariana. Chúng có thể thâm nhập vào hệ thống nước thông qua ống thoát nước sinh hoạt và nhà máy xử lý nước thải vốn không được thiết kế để lọc bỏ những hạt cực nhỏ này.
Hạt nhựa siêu nhỏ trong nước bắt nguồn từ hai loại chính: hạt nhựa sơ cấp và hạt nhựa thứ cấp.
2. Tác động đến hệ sinh thái thủy sinh
Hậu quả môi trường của hạt nhựa siêu nhỏ trong nước rất nghiêm trọng và phức tạp. Sinh vật thủy sinh từ phù du đến cá voi đều có thể nhầm lẫn các hạt này là thức ăn. Việc nuốt phải hạt nhựa có thể làm tắc nghẽn đường tiêu hóa, giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng và dẫn đến tử vong. Các loài lọc nước như trai và hàu đặc biệt dễ bị ảnh hưởng và cũng chính là đường mà hạt nhựa có thể đi vào chuỗi thực phẩm của con người.
Ngoài ra, hạt nhựa siêu nhỏ còn có thể mang theo các chất ô nhiễm độc hại như thuốc trừ sâu, kim loại nặng và các hợp chất hữu cơ khó phân hủy (POPs). Khi sinh vật biển ăn phải, các chất độc này tích tụ trong mô, lan truyền lên chuỗi thức ăn và ảnh hưởng đến toàn bộ hệ sinh thái.
3. Nguy cơ đối với sức khỏe con người
Dù các nghiên cứu vẫn đang tiếp tục, nhưng các dữ liệu ban đầu cho thấy hạt nhựa siêu nhỏ trong nước có thể gây ra nguy cơ thực sự với sức khỏe con người. Các hạt này đã được phát hiện trong nước máy, nước đóng chai, thậm chí cả trong máu và phổi người. Năm 2022, báo cáo đăng tải trên Environment International cho biết các nhà nghiên cứu Hà Lan phát hiện hạt nhựa trong 80% mẫu máu của con người, cho thấy mức độ phơi nhiễm rất cao trong đời sống hằng ngày.
Vấn đề không chỉ nằm ở bản thân nhựa mà còn ở các phụ gia hóa học và chất độc mà hạt nhựa hấp thụ từ môi trường. Tác hại có thể bao gồm viêm nhiễm, rối loạn nội tiết, stress oxy hóa—đặc biệt nếu hạt nhựa tích tụ trong cơ thể và vượt qua các rào cản sinh học. Hậu quả lâu dài vẫn chưa được làm rõ, nhưng sự hiện diện của chúng trong nguồn nước uống là lời cảnh báo nghiêm túc.
Các dữ liệu ban đầu cho thấy hạt nhựa siêu nhỏ trong nước có thể gây ra nguy cơ thực sự với sức khỏe con người.
4. Hạt nhựa siêu nhỏ và hệ thống nước uống
Các hệ thống nước sinh hoạt hiện nay không được thiết kế để loại bỏ các hạt nhựa có kích thước dưới 5mm. Do đó, các phương pháp xử lý truyền thống như keo tụ, lắng, lọc nhanh chỉ có hiệu quả một phần. Một đánh giá năm 2021 đăng trên Water Research cho thấy ngay cả các quy trình xử lý nước uống hiện đại cũng không thể loại bỏ hoàn toàn hạt nhựa siêu nhỏ, đặc biệt là các hạt có kích thước nhỏ hơn 100 µm.
Ngay cả nước đóng chai cũng không an toàn—nghiên cứu tại Đại học Bang New York ở Fredonia phát hiện rằng 93% các mẫu nước đóng chai từ các thương hiệu lớn đều chứa hạt nhựa, có thể đến từ quá trình đóng gói hoặc sản xuất.
Các phương pháp xử lý tiên tiến như lọc màng hoặc than hoạt tính có tiềm năng loại bỏ hạt nhựa hiệu quả hơn, nhưng đi kèm với chi phí cao. Điều này đặt ra mối quan ngại về công bằng, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển nơi hệ thống xử lý nước còn hạn chế.
Ngay cả các quy trình xử lý nước uống hiện đại cũng không thể loại bỏ hoàn toàn hạt nhựa siêu nhỏ.
5. Chính sách và nỗ lực giảm thiểu
Chính phủ và các tổ chức quốc tế bắt đầu nhận ra quy mô của cuộc khủng hoảng hạt nhựa siêu nhỏ trong nước. Một số quốc gia đã cấm vi nhựa trong mỹ phẩm chăm sóc cá nhân, trong khi một số khác ban hành quy định nghiêm ngặt với các vụ rò rỉ hạt nhựa nguyên sinh từ khu công nghiệp.
Thỏa thuận xanh châu Âu (EU Green Deal) và các mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc cũng đã đề cập đến việc giải quyết ô nhiễm nhựa siêu nhỏ. Đồng thời, các tổ chức phi chính phủ và viện nghiên cứu đang nỗ lực phát triển công nghệ lọc tiên tiến và thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn nhằm giảm tổng lượng tiêu thụ nhựa.
Tuy nhiên, phần lớn chính sách hiện tại vẫn tập trung vào nhựa lớn. Một khung pháp lý toàn cầu cụ thể cho nhựa siêu nhỏ vẫn còn thiếu, khiến việc hành động đồng bộ gặp khó khăn.
6. Cá nhân và doanh nghiệp có thể làm gì?
Giải quyết vấn đề hạt nhựa siêu nhỏ trong nước đòi hỏi hành động tích cực từ cả người tiêu dùng và doanh nghiệp. Với cá nhân, việc giảm sử dụng nhựa ngay từ đầu là giải pháp hiệu quả nhất: ưu tiên sản phẩm tái sử dụng thay vì đồ nhựa dùng một lần, chọn quần áo từ sợi tự nhiên thay vì sợi tổng hợp, và lắp đặt bộ lọc sợi vải cho máy giặt.
Các doanh nghiệp, đặc biệt trong ngành dệt may, bao bì, mỹ phẩm, cần đổi mới công nghệ theo hướng sử dụng vật liệu phân hủy sinh học, giảm phụ gia độc hại và xây dựng hệ thống sản xuất khép kín để hạn chế rò rỉ nhựa ra môi trường.
Các nhà máy nước và nhà sản xuất cũng nên đầu tư nghiên cứu công nghệ lọc tiên tiến, có khả năng loại bỏ hiệu quả hạt nhựa siêu nhỏ. Giáo dục cộng đồng và minh bạch thông tin cũng là yếu tố then chốt—khi người tiêu dùng nhận thức rõ về vấn đề, họ sẽ có xu hướng lựa chọn sản phẩm thân thiện và ủng hộ chính sách kiểm soát chặt chẽ hơn.
Sự phối hợp giữa chính phủ, doanh nghiệp và người dân là yếu tố quyết định để đảo ngược tình trạng ô nhiễm nhựa siêu nhỏ.
7. Kết luận
Hạt nhựa siêu nhỏ trong nước là loại ô nhiễm âm thầm nhưng lan rộng, gây ảnh hưởng sâu sắc đến hệ sinh thái và sức khỏe con người. Dù kích thước nhỏ bé, nhưng chúng gây ra hậu quả lớn—từ việc phá vỡ đa dạng sinh học đại dương đến nguy cơ sức khỏe dài hạn. Để giải quyết, cần một chiến lược toàn diện kết hợp giữa khoa học, chính sách, đổi mới và hành động cộng đồng.
Cần phải có một chiến lược toàn diện để giải quyết vấn đề hạt nhựa siêu nhỏ trong nước.
8. Giới thiệu về EuroPlas và BiONext
EuroPlas là một trong những nhà sản xuất hạt nhựa lớn nhất thế giới, vận hành 7 nhà máy tại Việt Nam và Ai Cập với tổng công suất 0,8 triệu tấn/năm. Sản phẩm của EuroPlas đã có mặt tại hơn 95 quốc gia, cung cấp giải pháp vật liệu bền vững và hiệu suất cao cho nhiều ngành công nghiệp.
Trong số 6 dòng sản phẩm chủ lực, BiONext là dòng compound phân hủy sinh học do EuroPlas phát triển nhằm hướng đến các mục tiêu phát triển bền vững toàn cầu. BiONext được sản xuất từ các nguồn sinh khối tái tạo như PLA, PHA và PBAT—là giải pháp thay thế nhựa truyền thống, góp phần giảm thiểu ô nhiễm từ hạt nhựa siêu nhỏ ngay từ gốc.
Ưu điểm lớn nhất của bio compound là khả năng phân hủy sinh học. Thành phẩm được làm từ BiONext có thể dễ dàng phân hủy sau khi bị thải bỏ thành nước, khí CO2 và bã mùn trong vòng 12 tháng. Sinh khối này có thể tiếp tục sử dụng làm phân bón nông nghiệp, qua đó tạo ra vòng đời hoàn toàn khép kín cho sản phẩm. Đây chính là tiền đề cho sự phát triển bền vững – khi mọi hoạt động từ sản xuất, tiêu dùng tới xử lý rác thải của con người đều dựa trên nền tảng của hệ sinh thái và thân thiện với môi trường.
BiONext được sản xuất từ các nguồn sinh khối tái tạo, góp phần giảm thiểu ô nhiễm từ hạt nhựa siêu nhỏ ngay từ gốc.
Tìm hiểu thêm về BiONext và các hoạt động bền vững của EuroPlas tại Blog hoặc liên hệ qua Trang liên hệ.